1. Để lướt đi trên mặt nước nhanh hơn,
thuyền của tôi giương cánh buồm khéo léo,
biển gầm gào rồi lùi lại phía sau;

4. nơi thứ hai thơ tôi sẽ ngợi ca
là vương quốc của những hồn thanh tẩy
để xứng đáng lên thiên đường, nơi ấy

7. những câu thơ đã chết lại hồi sinh,
tôi thuộc về người, hỡi Muses thánh linh
giọng Calli(ope) sẽ vang lên ngây ngất,

10. hòa cùng tôi những âm thanh tuyệt nhất,
vì nó mà lũ khướu phải khổ đau
đã phạm lỗi, hết được nàng tha thứ.

13. Màu ngọc lam của Phương Đông quyến rũ,
được đón chào giữa thanh khiết, mênh mang
trải đến tận đường chân trời xa tít,

16. tôi bắt đầu lại thấy mình phấn khích,
kể từ khi rời khỏi xứ thảm sầu,
nơi mặt mũi trái tim tôi tăm tối.

19. Hành tinh đẹp lời yêu thương mời gọi
khiến Phương Đông tất cả mỉm miệng cười,
che mờ luôn chòm Song Ngư hộ tống.

22. Quay sang phải, tôi bấy giờ nhìn thấy
bốn vì sao ở phía cực bên kia
chẳng ai biết trừ những người nguyên thủy.

25. Cực bắc giờ như một người góa bụa,
trên bầu trời những ngọn lửa rực lên
không ánh sao chớ chằm chằm nhìn nó!

28. Khi rời mắt khỏi phương trời nơi ấy
tôi quay người nhìn cực khác, chếch sang
chòm Thần nông cũng đã dần khuất bóng,

31. tôi bỗng thấy một người đang cầu nguyện,
vẻ bên ngoài thật đáng kính biết bao,
như người ông trong nhà đầy con cháu.

34. Bộ râu dài xen rất nhiều sợi trắng
mái tóc ông cũng giống vậy xõa ra,
buông dài xuống rủ ở hai bên ngực.

37. Tia sáng từ bốn vì sao thần thánh,
đã làm cho gương mặt lão sáng lên
dường như đang thấy mặt trời phía trước.

40. "Cậu là ai mà sông mù dám ngược,
chốn ngục sâu chạy trốn mãi được không?”
Bộ râu lão khẽ rung rinh khi hỏi.

43. "Có ai đó đã dẫn đường cho cậu,
ngọn đèn ai luôn soi sáng đêm thâu
trong thung lũng nơi ngục sâu tăm tối?

46. Hay phải chăng luật dưới này thay đổi?
hoặc cao xanh có luật mới ban ra,
nên các hồn đến được núi của ta?”

49. Thầy hướng đạo nắm vai tôi, khẽ nói
vừa bằng lời, vừa ra dấu, xua tay
ý bảo tôi hãy khiêm nhường, tôn kính.

52. Rồi thầy nói: "Không tự nhiên tôi đến:
trên thiên đường một người đã nhờ tôi
làm bạn đường với cậu ấy cho vui.

55. Nhưng tại vì Cụ muốn tôi giải thích
rõ mọi điều về thân phận chúng tôi,
nên không dám chối từ mong muốn đó.

58. Cậu ấy chưa đến lằn ranh giới cuối;
nhưng sắp rồi vì cái thói cuồng ngông,
thời gian sống chẳng còn bao nhiêu nữa.

61. Như đã nói, tôi được nhờ cậy tới
cứu cậu ta, vì còn cách nào đâu
đi thế nào đều do tôi chỉ dẫn.

64. Tôi đã đưa cậu ấy đi xem hết
các linh hồn ở địa ngục, giờ đây
muốn được thấy nơi các hồn thanh tẩy.

67. Tôi thưa chuyện hơi dài dòng, vì vậy
sẽ có người đức hạnh xuống giúp tôi
dẫn cậu ấy đến để nghe Cụ nói.

70. Hoặc Cụ sẽ cho chúng tôi thăm viếng:
quý biết bao, cuộc tìm kiếm tự do,
cậu ấy đã từng khước từ cuộc sống.

73. Cụ biết đấy, cái chết đâu cay đắng
ở Uti(ca) khi trút bỏ áo choàng,
ngày trọng đại cái chết càng trong sáng.

76. Sắc lệnh này chúng tôi không vi phạm,
bởi cậu ta vẫn còn sống, và tôi
cũng không bị Minos kia trói buộc

79. giống như nàng Marzia của Cụ,
luôn dõi theo với ánh mắt yêu thương
mong Cụ hãy rộng lòng và lượng thứ.

82. Cho chúng tôi qua bảy tầng thăm thú,
xin cảm ơn, tôi sẽ nói ngay khi
quý bà ấy từ thiên đàng đáp xuống”.

85. "Nàng là người ta xiết bao yêu mến”,
lão nói "khi ta còn ở bên kia,
nàng muốn gì ta cũng đều đáp ứng.

88. Giờ nàng ấy đã vượt qua sông ác,
nên là ta không thể giúp gì thêm
luật đã định khi ta rời khỏi đó.

91. Quý phu nhân nếu đến như cậu nói
vậy không cần phải tâng bốc, nịnh ta
nhân danh Người mà nguyện cầu là đủ.

94. Hãy đi đi, để người này quay lại
nhớ buộc cho anh ấy sợi cói mềm,
và rửa mặt để xóa đi vết bẩn.

97. bởi người này nếu như không thay đổi
đôi mắt kia còn để vướng sương mù
không thể đến trước thiên thần hộ mệnh

100. đó là người canh cửa vào Luyện ngục.
Ở xung quanh đảo nhỏ sóng vỗ bờ,
cói mọc đầy trên phù sa mềm mịn;

103. ở nơi ấy chẳng có gì sống nổi
từ cỏ cây, đến đá cuội cũng không
trụ vững được sau mỗi lần sóng đánh.

106. Đã tới đây thôi không cần lo lắng;
mặt trời lên, sẽ soi rõ đường đi,
theo sườn dốc thoai thoải mà lên núi”.

109. Nói tới đó Cụ bỗng dưng biến mất;
tôi đứng lên, lặng lẽ tới gần hơn
ôm lấy thầy và ngước nhìn không nói.

112. "Hãy theo ta, nào con trai” thầy bảo,
"giờ hãy mau quay lại chỗ cánh đồng
vì nơi ấy có thể đi ra biển”.

115. Rạng đông hé rồi ban mai dần hửng
bóng đêm tàn, lùi về phía xa xa
tôi lắng nghe tiếng rì rầm của biển.

118. Thầy trò tôi cô độc đi như những
người trở về nơi bị lạc trước đây,
cho tới khi thấy điều này vô ích.

121. Chúng tôi đến chỗ sương đang chiến đấu
với mặt trời, rồi nó bị bốc hơi
và sau đó tan dần bay theo gió,

124. nhẹ nhàng đặt cả hai tay xuống cỏ
thầy của tôi tỏ ra rất dịu dàng:
và tôi hiểu ý thầy mình trong đó,

127. chìa hai má ướt đầm vì nước mắt,
thầy nhận ra trên gương mặt của tôi
màu địa ngục đã từ lâu in dấu.

130. Khi chúng tôi đến một nơi hoang vắng,
mà từ đây chẳng ai biết ai hay
người lên bờ, hay thuyền đi trên biển.

133. Theo chỉ dẫn của Cụ già: thầy đã
buộc cho tôi một sợi cói ngang hông,
tuyệt vời sao! sợi dây thầy đã chọn

136. vừa bị ngắt, đã mọc ngay tức khắc.



Chú thích: 1
1. Như được mô tả trong Địa ngục 34: 70-111, Dante và Virgil đã rời khỏi xứ thảm sầu (Bán cầu Bắc) vào lúc bảy giờ tối ngày thứ bảy ngày 9 tháng 4 (hoặc 26 tháng 3) năm 1300, và đến bờ biển của núi Luyện ngục (Bán cầu Nam) lúc đó đang là sáng chủ nhật, ngày 10 tháng 4 (tức ngày 27 tháng 3) năm 1300, vào khoảng bảy giờ rưỡi vì đây là hai điểm đối cực.
4. Vùng thứ hai: ý nói sau khi rời khỏi Địa ngục thì Dante tới núi Luyện ngục (Purgatorio) là cõi giới thứ hai trong chuyến du hành của mình.
+ Nguyên văn : "regno” (Vương quốc)
8. Nguyên văn "o sante Muse” (hỡi những nữ thần thơ ca).
9. Trong thần thoại Hy Lạp, Calliope là Nàng thơ (Muse) đứng đầu về hùng biện và thơ ca sử thi; được Hesiod và Ovid gọi là "Chief of Muses”.
+ Calliope (hay Kalliopē): giọng hát đẹp, hay giọng ca du dương.
11. Theo Ovid (Metamorphoses V, 300 ff.) các công chúa xứ Tessaglia (con gái vua Pierio) đã thách thức các Muse thi hát, và khi thua họ đã bị biến thành những con chim khướu màu đen.
12. Ý nói Calliope.
15. Xứ thảm sầu: ý nói địa ngục, nơi mà Dante vừa thoát ra.
19. Hành tinh đẹp: ý nói sao Kim, vào buổi sáng đã che khuất chòm Song ngư ở phía đường chân trời.
21. Cực phía bên kia: ý nói Jesusalem (hay cực Bắc), vì vì lúc này Dante đã đến đảo Luyện ngục nằm ở nam bán cầu (hay còn gọi là cực Nam).
24. Những người nguyên thủy: ý nói Adam và Eva, những người đầu tiên nhìn thấy bốn vì sao sáng nhất trong nhóm sao nằm ở cực bắc, khi họ đứng ở trong vườn Eden.
+ Đây có lẽ là nhóm sao Bắc Thập, hay còn gọi là Thiên Nga, nằm ở cực bắc, nếu quan sát từ vườn Eden -giả định là ở Jerusalem- vào mùa xuân; vì việc quan sát chòm sao này phụ thuộc vào các mùa trong năm.
+ Đối với Dante, bốn ngôi sao trên núi Luyện ngục tượng trưng cho bốn nhân đức chính yếu.
31. Người đang cầu nguyện ở đây là Marco Porcio Catone Uticense (Roma 95TCN- Utica 45TCN), gọi tắt là Cato; ông là một chính trị gia, nhà quân sự, nhà văn và Thẩm phán tiền tệ La Mã.
+ Mặc dù Catone Uticense đã tự sát sau khi Cesare giành chiến thắng, nhưng ở thời trung cổ, Uticense vẫn là biểu tượng của sự công bình và đạo đức, chết vì tự do nên ngay cả Cesare cũng phải nói những lời ngưỡng mộ đối với kẻ thù cố chấp của mình.
Sau khi đã bày tỏ sự ngưỡng mộ với Catone Uticense, trong Convivio (IV, XXVIII, 15-19) và De Monarchia (II, V, 15), Dante đã để ông làm người giám hộ ở Luyện ngục, là nơi các linh hồn phải chuộc tội trước khi họ có thể lên thiên đàng.
33. Nguyên văn: che più non dee a padre alcun figliuolo (người không còn nợ người cha nào nữa).
40. Sông mù: ám chỉ các con sông ở Địa ngục, nơi hai thầy trò Dante vừa vượt thoát lên mặt đất, để tới núi Luyện ngục.
53. Ý nói Beatrice.
58. Ý nói, lúc Dante còn bị lạc trong khu rừng và chưa bước qua cánh cửa vào địa ngục.
74. Trút bỏ áo choàng: ám chỉ cái chết của Marco Porcio Catone Uticense, một người theo chủ nghĩa khắc kỷ, liêm chính - vô tư, và cũng nổi tiếng là ương bướng - kiên trì, nên mỗi khi thực hiện nhiệm vụ của mình, Cato luôn chống lại sự bất hợp pháp và tấn công bất cứ ai dám vượt qua giới hạn của pháp luật. Ông thể hiện sự không khoan nhượng mạnh mẽ đối với những kẻ chuyên quyền và sử dụng thủ đoạn chính trị vô đạo đức, nên khi biết tin Caesar giành chiến thắng, Cato thà chết để bảo vệ các giá trị của nền Cộng hòa La Mã, chứ nhất định không quỳ xin ân sủng của kẻ thù để được sống.
+ Sau cái chết của Pompey, ngày 12 tháng 4 năm 46 TCN, Cato đã cho phép mọi người rời khỏi Utica, rồi vào phòng ăn trưa một mình. Ông đã dành những giờ phút cuối cùng của cuộc đời trong sự bình thản như ăn uống và đọc một số đoạn đối thoại (Phaedo) của Plato, hoặc cuốn sách nói về sự sống còn của linh hồn sau khi chết tới khuya, rồi tự đâm thanh kiếm vào bụng mình và kêu lên: "Đức hạnh, ngươi chỉ có một từ thôi” (Virtue, you are only a word).
*Utica là một thuộc địa quan trọng của La Mã ở Bắc Phi sau Chiến tranh Punic (264–146 TCN). Ngày nay, Utica không còn tồn tại, và di tích còn lại nằm sâu trong đất liền ở Bizerte Governorate (Tunisia).
*Phaedo là một loạt các đối thoại triết học của Plato, trong đó nhân vật chính là Socrates đã căn vặn những kẻ xử án về những khái niệm căn bản của đạo đức và chính trị, làm cho họ mắc mâu thuẫn trước những câu hỏi của Plato.
79. Sau khi ly dị với người vợ đầu tiên vì tội ngoại tình, năm 62 TCN, Cato kết hôn lần hai với con gái của Lucio Marcio Filippo, là Marzia và sau đó họ có hai con chung với nhau.
Vào năm 56 TCN, Cato quyết định cho bạn mình là nhà hùng biện Quinto Ortensio Ortalo "mượn” Marzia với mục đích sinh đẻ vì luật của La Mã bấy giờ cho phép chồng (hoặc cha ruột) cho người khác "mượn” vợ (hoặc con gái) mình. Trên thực tế điều này không phải là hiếm, đặc biệt là trong tầng lớp thượng lưu, và không bị coi là bất tiện và lập dị.
Tuy nhiên, câu chuyện về Marzia đặc biệt thú vị bởi sau khi Ortensio qua đời, vào năm 50 TCN, Marzia lại quay trở lại với người chồng cũ là Cato.
84. Ý nói Beatrice, người mà Virgil cũng đã nhắc đến ở câu 53.
88. Sông ác (hay sông xấu) ý nói sông Acheron ở địa ngục.
134. Sợi cói vửa ngắt xong lại mọc: tượng trưng cho sự tinh khiết và khiêm tốn; sự tái sinh tức thì là kết quả của hành động khiêm nhường không tự nó kết thúc mà phát sinh những hành vi khiêm nhường khác.