ĐỊA NGỤC 26
- Cập nhật: Chủ nhật, 21/8/2022 | 9:17:13 PM
Tầng địa ngục thứ tám: Bolgia VIII Nơi các cố vấn lừa đảo bị trừng phạt. Gặp Ulysses và Diomedes, cả hai được bao bọc trong cùng một ngọn lửa.
|
|
Tranh khắc gỗ của Gustave Dore, 1890. (Inferno, canto XXVI, line 46-47)
|
Đó là buổi trưa ngày Thứ Bảy 9 tháng 4 (hoặc 26 tháng 3) năm 1300.
1. Hãy vui lên Firenze tuyệt diệu
tung cánh bay trên biển cả, đất liền
danh tiếng ngươi Địa ngục đã lan truyền!
4. Trong số trộm ta thấy năm tên đó
là dân ngươi, thật xấu hổ cho ta
còn nhà ngươi chắc cũng không vinh dự.
7. Nhưng nếu dậy lúc bình minh sẽ thấy,
người Prato và dân khác chẳng mong
thành Firen(ze) gặp những điều tốt đẹp.
10. Nếu xảy ra, việc ấy không quá sớm,
nó xảy ra vì tất phải xảy ra!
Càng già đi, ta sẽ càng đau đớn.
13. Rời khỏi đó, lần theo từng mỏm đá
thầy trò tôi lại tiếp tục trèo lên,
thầy đi trước và kéo tôi cùng tiến;
16. len lỏi giữa vách đá cao, nhọn, dốc
chúng tôi đi trong cô độc, hoang vu
tay bám chắc chân mới dời đi được.
19. Tôi rất buồn, và đến giờ vẫn thế
mỗi khi tôi nhớ lại những chuyện này,
và càng ghét tôi lại càng rối trí,
22. chẳng có ai dẫn đường cho đạo lý;
dù ngôi sao hay điều tốt đẹp hơn
ban cho tôi vì tôi không ghen tị.
25. trên đồi có bao nông dân ngồi nghỉ,
lúc dương gian ánh sáng đã mờ dần
khoảng tối sẫm khiến chúng tôi nhỏ bé,
28. muỗi vo ve thay cho ruồi khi ấy
đom đóm bay trong thung lũng lập lòe
nơi ban ngày họ hái nho, cày ruộng:
31. nhiều ngọn lửa ở khắp nơi sáng rực,
tôi nhận ra mương thứ tám lúc này
khi đang đứng từ trên cao nhìn xuống.
34. Và như người được gấu rừng rửa hận,
thấy cỗ xe của Eli(jah) lên đường,
con ngựa lửa bay tới trời cao vút,
37. tuy không thể dõi nhìn theo bằng mắt,
đốm lửa kia tôi vẫn thấy lúc này
cô đơn bay như một làn mây nhẹ:
40. mỗi ngọn lửa dưới đáy mương cũng thế
dù bên trong đều có chứa tội nhân,
nhưng không thể nhìn thấy gì trong đó.
43. Tôi nhoài ra vì muốn xem cho rõ,
nếu không nhanh bám vào đá thì tôi
đã rơi tõm xuống vực sâu bên dưới.
46. Thầy hướng dẫn thấy tôi nhìn chăm chú,
nên bảo tôi: "Những ngọn lửa, bên trong
là những hồn đang cháy trong dằn vặt”.
49. "Nghe thầy nói con lại càng tin chắc,
điều mà con đã dự đoán, tuy nhiên”
tôi nhìn thầy: "Có điều con muốn hỏi;
52. kẻ bên trong ngọn lửa đang chia rẽ
ở bên trên đầu ai đó ló ra
giống dàn thiêu anh em nhà Oedip(us)?”
55. Thầy trả lời: "Đó chính là Ulys(ses)
và Dio(medes), xưa họ đã cùng nhau
gây tội lỗi nay chịu chung hình phạt;
58. Chúng than khóc từ bên trong ngọn lửa
về âm mưu con ngựa mở cổng thành
người La Mã cũng ra đời từ đó.
61. Chúng than khóc về mẹo lừa đã giết
Deidamia người thương nhớ Achilles,
cả vụ trộm tượng nữ thần ngày trước”.
64. "Nếu trong lửa họ vẫn còn nói được
thì thầy ơi con xin nguyện khẩn cầu
đáng giá hơn cả ngàn lần cầu nguyện,
67. Thầy chớ ngăn con ở đây chờ đợi
cho tới khi gặp ngọn lửa hai sừng;
con sẽ nghiêng hết mình về phía nó!”
70. "Lời thỉnh cầu thật đáng khen” thầy nói,
"vì vậy ta sẽ chấp thuận; tuy nhiên
con phải biết giữ lời ăn tiếng nói.
73. Hãy cứ để một mình ta trao đổi
ta biết con đang mong muốn điều gì
nhưng hãy nhớ họ là dân Hy Lạp”.
76. Khi ngọn lửa đi đến gần, lúc đó
thầy của tôi thấy thời điểm chín muồi,
đã tiến lại và tôi nghe thầy nói:
79. "Hỡi hai người đang ở trong ngọn lửa,
nếu sinh thời ta ca ngợi các ngươi,
ít hay nhiều thì vẫn là khen ngợi
82. đừng bỏ đi; hãy nói cho ta biết
ở nơi nào các ngươi đã xả thân
khi ta viết những vần thơ cao cả”.
85. Lửa cổ xưa có cái sừng lớn nhất
bắt đầu run và lo sợ phập phồng
như đang đứng trước một cơn gió mạnh;
88. rồi ngọn lửa chao bên này bên nọ,
giống hệt như ngôn ngữ của anh ta
một giọng nói bỗng vang lên: "Vào lúc
91. tôi rời khỏi đảo Circe, họ đã
giam giữ tôi gần Gaeta một năm,
trước khi tên được Enea đặt lại,
94. không phải vì con trai, hay thương hại
người cha già, hoặc là sự yêu thương
của Pene(lope) mang đến niềm hạnh phúc,
97. sự thống trị mà tôi hằng khao khát
đem thế gian gói trọn cả trong tay,
từ tính xấu đến con người đạo đức;
100. tôi băng mình vào biển khơi lồng lộng
với con tàu và một nhóm bạn thân
cùng chí hướng không bao giờ rời bỏ.
103. Tôi đã thấy những bến bờ gần đó
Tây Ban Nha, rồi Morocco, Sardi
nhiều đảo nữa nằm ở trên biển cả.
106. Lũ chúng tôi đều già nua chậm chạp
khi tới nơi trồng cây cột Hercules
eo biển hẹp với những lời cảnh báo
109. Các thủy thủ chớ vượt qua ranh giới
bên phải là đã bỏ lại Sibi(lia),
còn Setta đã vượt qua bên trái
112. "Hỡi anh em, trải trăm ngàn nguy hiểm
cuối cùng ta đã tới được phía Tây”,
tôi bảo họ: "Đường chỉ còn chặng ngắn
115. hướng mặt trời cứ đi theo kinh nghiệm
cho tới khi chúng ta đến cuối đường
nơi thế giới chưa có người nào ở.
118. Hãy xem lại dòng dõi mình; sự thật
chúng ta không thể sống kiếp phàm phu,
phải tuân theo Trí tuệ và Đạo đức”.
121. Bạn đồng hành sau khi nghe tôi nói,
họ rất vui, tiếp tục cuộc hành trình
ai nói gì cũng không ngăn cản được;
124. quay mũi tàu về phương mặt trời mọc,
những mái chèo như có cánh bay lên,
và luôn giữ không lệch về phía trái.
127. Những vì sao ban đêm ta nhìn thấy
ở cực này hay cực khác nói chung
đều chìm xuống không nhô lên mặt biển.
130. Đã năm lần ánh trăng tròn chiếu sáng
và năm lần bóng tối đã trùm lên
hành trình đó luôn chứa đầy bí hiểm,
133. một ngọn núi ở rất xa xuất hiện
nó màu nâu, và có lẽ rất cao
dường như tôi chưa bao giờ nhìn thấy.
136. Chưa kịp mừng, lời khóc than đã tới
ngọn sóng thần từ bên dưới chồm lên
giáng mạnh vào khiến mũi tàu chúi xuống.
139. Xoay vòng vòng hết ba lần trong nước;
lần thứ tư tàu chổng ngược lên trời
đầu cắm xuống, theo ý đồ ai đó,
142. sóng ào qua nhấn chìm hết chúng tôi”.
Chú thích: 26
1-3. Dante ca ngợi Firenze theo phong cách mỉa mai bởi vì danh tiếng của nó lan rộng khắp nơi không chỉ trên trái đất, mà cả địa ngục. Dante nói rằng ông đã nhìn thấy năm công dân Firenze trong số những tên trộm và xấu hổ cho thành phố của mình. Virgil dẫn Dante trở lại cây cầu, để họ có thể đi đến mương rãnh tiếp theo.
8. Prato là một thành phố nhỏ nằm về phía tây bắc của thành phố Arezzo, Tuscany, Ý.
19. Maremma: ở giữa Cecina và Corneto (Địa ngục 13: 9)
34. Ý nói Elisha (Ê-li-sê), môn đồ của nhà tiên tri Elia (Ê-li):
+ Theo Kinh thánh (II King II, 23-24: khi Elisha đi đến Beth-el, dọc đường cậu bị một đám đông chế nhạo, nên Elisha đã quay lại và nhân danh Chúa nguyền rủa họ. Lúc ấy có hai con gấu từ trong rừng chui ra và xé xác bốn mươi hai người đó).
+ Elia hay Elijah là một nhà tiên tri sống ở phía bắc Vương quốc Israel (Samaria) trong thời đại của Ahab (thế kỷ 9 TCN) theo "Sách của các vị Vua”. Cũng theo sách này, Elijah đã bảo vệ sự thờ phụng Yahweh thay vì thần Baal của người Canaan.
35-36. Theo Kinh Thánh (II King II, 11: hai người cứ vừa đi vừa nói với nhau, kìa, có một cái xe lửa và ngọn lửa phân rẽ hai người; Elijah lên trời trong một cơn gió lốc).
54. Trong thần thoại Hy Lạp, Eteocles và Polynice là hai người con của vua Oedipus xứ Thebes. Vì tranh giành ngai vàng mà họ đã giết nhau. Tuy nhiên, khi cả hai cùng bị đưa lên dàn thiêu, thì ngọn lửa bỗng tách ra làm hai phần bởi sự thù hận trong cuộc sống của họ vẫn còn quá sâu sắc.
+ Theo Stazio và Lucan, hai người con của Oedipus (Eteocles và Polynice) được sinh ra bởi sự loạn luân nên sau khi Oedipus bị mù, họ đã bị cha mình trục xuất khỏi Thebes cùng với lời nguyền cho tới tận lúc chết, lòng thù hận giữ hai người vẫn không thay đổi, nên dù được trói chung một chiếc cọc nhưng khi lửa bốc lên nó vẫn chia làm đôi.
55. Ulysse và Diomede là hai người anh hùng nổi tiếng trong cuộc chiến thành Troia, họ thường hợp tác với nhau trong nhiều âm mưu như việc giết vua Rhésos, ăn cắp pho tượng Palladion, con ngựa gỗ thành Troia.
59. Ulysse chính là người nghĩ ra mưu kế "Con ngựa Thành Troy” và đã thành công trong việc chiếm được thành trì cuối cùng này sau mười năm giao chiến của quân Hy Lạp.
60. Chứng kiến đô thành giàu có nhất phương Đông sụp đổ, người anh hùng Aeneas đã đưa cha mình là Vương lão Anchises cùng gia quyến, thuộc hạ xuống thuyền tới Roma và trở thành tổ tiên của người La Mã sau này.
61. Vì muốn người anh hùng Achille tham dự vào cuộc chiến thành Troy, Ulysse và Diomede đã tới tận đảo Skyros để tìm kiếm. Chỉ với một kế nhỏ, họ đã nhận ra Achille trong số các cô gái và liền đón chàng lên thuyền, khiến Achille phải bỏ lại người vợ trẻ Deidamia (theo Aeneid, II, 162) vốn là con gái nhà vua xứ Sciro đảo Skyros và đứa con nhỏ mới sinh.
63. Theo thần thoại Hy Lạp, Palladion là bức tượng thần bảo hộ cho thành Troy được thần Zeus ban cho vua Ilos sau khi xây xong thành, nhưng sau này đã bị Ulysse lập mưu và đánh cắp. Người ta bảo Palladion chính là tượng nữ thần Athéna.
91. Circe, trong truyền thuyết Hy Lạp là một nữ phù thủy, con gái của thần mặt trời Helios và nữ thần đại dương Perse. Cô có thể dùng thuốc và bùa chú để biến con người thành sói, sư tử và lợn. Người anh hùng Hy Lạp Ulysse cùng với những người bạn đồng hành khi đến thăm hòn đảo Aeaea của cô đã bị Circe biến tất cả thành lợn. Nhưng Ulysse được bảo vệ bởi thảo mộc moly (một món quà từ vị thần Hermes), đã buộc cô khôi phục chúng về hình dạng ban đầu. Ulysse ở với cô một năm trước khi nối lại hành trình của mình. Câu chuyện được kể bởi Homer trong Odyssey, Books X và Books XII.
92. Nhiều nhà bình luận cho rằng câu thơ này được Dante lấy cảm hứng từ Metarmophonses (XIV, 223) của Ovid.
+ Gaeta là một thị trấn của Ý ở tỉnh Latina, miền nam Lazio. Đô thị này được Aeneas đặt tên để tưởng nhớ người ông của mình đã chết và được chôn cất ở đây.
93. Enea (tiếng Ý): Aeneas (tiếng Anh): người anh hùng thành Troy trong thần thoại Hy Lạp.
96. Penelope là vợ của Ulysse, nàng nổi tiếng về sự chung thủy trong văn học cổ phương Tây.
+ Câu chuyện về Ulysse được Dante lấy cảm hứng từ nhiều nguồn cổ đại và trung cổ.
104. Morrocco: Ma-rốc; Sardi: đảo Sardegna (Italia).
107. "Những cây cột của Hécquyn”: theo thần thoại Hy Lạp, dũng sĩ Hercule trên đường đi lập kỳ công thứ 10 trong số 12 kỳ công phi thường của mình đã đến đại dương mênh mông nhưng lại gặp phải quả núi khổng lồ bít kín lấy biển. Hercule bèn dùng sức lực ghê gớm của mình xẻ núi, thông suốt biển bên trong và bên ngoài, bên phía đông và bên phía tây. Trong khi xẻ núi, Hercule khuân đá xếp chồng lên nhau thành hai cây cột khổng lồ.
108. Theo thần thoại cổ, Hercule đã đặt hai cột báo hiệu ở eo Gibraltar để cảnh báo mọi người không nên vượt qua.
109. Sibilia (Seville) : là một thành phố của Tây Ban Nha.
111. Setta (Ceuta) : là một thị trấn của Tây Ban Nha nằm ở Bắc Phi, nhìn ra biển Địa Trung Hải gần eo biển Gibraltar.
tung cánh bay trên biển cả, đất liền
danh tiếng ngươi Địa ngục đã lan truyền!
4. Trong số trộm ta thấy năm tên đó
là dân ngươi, thật xấu hổ cho ta
còn nhà ngươi chắc cũng không vinh dự.
7. Nhưng nếu dậy lúc bình minh sẽ thấy,
người Prato và dân khác chẳng mong
thành Firen(ze) gặp những điều tốt đẹp.
10. Nếu xảy ra, việc ấy không quá sớm,
nó xảy ra vì tất phải xảy ra!
Càng già đi, ta sẽ càng đau đớn.
13. Rời khỏi đó, lần theo từng mỏm đá
thầy trò tôi lại tiếp tục trèo lên,
thầy đi trước và kéo tôi cùng tiến;
16. len lỏi giữa vách đá cao, nhọn, dốc
chúng tôi đi trong cô độc, hoang vu
tay bám chắc chân mới dời đi được.
19. Tôi rất buồn, và đến giờ vẫn thế
mỗi khi tôi nhớ lại những chuyện này,
và càng ghét tôi lại càng rối trí,
22. chẳng có ai dẫn đường cho đạo lý;
dù ngôi sao hay điều tốt đẹp hơn
ban cho tôi vì tôi không ghen tị.
25. trên đồi có bao nông dân ngồi nghỉ,
lúc dương gian ánh sáng đã mờ dần
khoảng tối sẫm khiến chúng tôi nhỏ bé,
28. muỗi vo ve thay cho ruồi khi ấy
đom đóm bay trong thung lũng lập lòe
nơi ban ngày họ hái nho, cày ruộng:
31. nhiều ngọn lửa ở khắp nơi sáng rực,
tôi nhận ra mương thứ tám lúc này
khi đang đứng từ trên cao nhìn xuống.
34. Và như người được gấu rừng rửa hận,
thấy cỗ xe của Eli(jah) lên đường,
con ngựa lửa bay tới trời cao vút,
37. tuy không thể dõi nhìn theo bằng mắt,
đốm lửa kia tôi vẫn thấy lúc này
cô đơn bay như một làn mây nhẹ:
40. mỗi ngọn lửa dưới đáy mương cũng thế
dù bên trong đều có chứa tội nhân,
nhưng không thể nhìn thấy gì trong đó.
43. Tôi nhoài ra vì muốn xem cho rõ,
nếu không nhanh bám vào đá thì tôi
đã rơi tõm xuống vực sâu bên dưới.
46. Thầy hướng dẫn thấy tôi nhìn chăm chú,
nên bảo tôi: "Những ngọn lửa, bên trong
là những hồn đang cháy trong dằn vặt”.
49. "Nghe thầy nói con lại càng tin chắc,
điều mà con đã dự đoán, tuy nhiên”
tôi nhìn thầy: "Có điều con muốn hỏi;
52. kẻ bên trong ngọn lửa đang chia rẽ
ở bên trên đầu ai đó ló ra
giống dàn thiêu anh em nhà Oedip(us)?”
55. Thầy trả lời: "Đó chính là Ulys(ses)
và Dio(medes), xưa họ đã cùng nhau
gây tội lỗi nay chịu chung hình phạt;
58. Chúng than khóc từ bên trong ngọn lửa
về âm mưu con ngựa mở cổng thành
người La Mã cũng ra đời từ đó.
61. Chúng than khóc về mẹo lừa đã giết
Deidamia người thương nhớ Achilles,
cả vụ trộm tượng nữ thần ngày trước”.
64. "Nếu trong lửa họ vẫn còn nói được
thì thầy ơi con xin nguyện khẩn cầu
đáng giá hơn cả ngàn lần cầu nguyện,
67. Thầy chớ ngăn con ở đây chờ đợi
cho tới khi gặp ngọn lửa hai sừng;
con sẽ nghiêng hết mình về phía nó!”
70. "Lời thỉnh cầu thật đáng khen” thầy nói,
"vì vậy ta sẽ chấp thuận; tuy nhiên
con phải biết giữ lời ăn tiếng nói.
73. Hãy cứ để một mình ta trao đổi
ta biết con đang mong muốn điều gì
nhưng hãy nhớ họ là dân Hy Lạp”.
76. Khi ngọn lửa đi đến gần, lúc đó
thầy của tôi thấy thời điểm chín muồi,
đã tiến lại và tôi nghe thầy nói:
79. "Hỡi hai người đang ở trong ngọn lửa,
nếu sinh thời ta ca ngợi các ngươi,
ít hay nhiều thì vẫn là khen ngợi
82. đừng bỏ đi; hãy nói cho ta biết
ở nơi nào các ngươi đã xả thân
khi ta viết những vần thơ cao cả”.
85. Lửa cổ xưa có cái sừng lớn nhất
bắt đầu run và lo sợ phập phồng
như đang đứng trước một cơn gió mạnh;
88. rồi ngọn lửa chao bên này bên nọ,
giống hệt như ngôn ngữ của anh ta
một giọng nói bỗng vang lên: "Vào lúc
91. tôi rời khỏi đảo Circe, họ đã
giam giữ tôi gần Gaeta một năm,
trước khi tên được Enea đặt lại,
94. không phải vì con trai, hay thương hại
người cha già, hoặc là sự yêu thương
của Pene(lope) mang đến niềm hạnh phúc,
97. sự thống trị mà tôi hằng khao khát
đem thế gian gói trọn cả trong tay,
từ tính xấu đến con người đạo đức;
100. tôi băng mình vào biển khơi lồng lộng
với con tàu và một nhóm bạn thân
cùng chí hướng không bao giờ rời bỏ.
103. Tôi đã thấy những bến bờ gần đó
Tây Ban Nha, rồi Morocco, Sardi
nhiều đảo nữa nằm ở trên biển cả.
106. Lũ chúng tôi đều già nua chậm chạp
khi tới nơi trồng cây cột Hercules
eo biển hẹp với những lời cảnh báo
109. Các thủy thủ chớ vượt qua ranh giới
bên phải là đã bỏ lại Sibi(lia),
còn Setta đã vượt qua bên trái
112. "Hỡi anh em, trải trăm ngàn nguy hiểm
cuối cùng ta đã tới được phía Tây”,
tôi bảo họ: "Đường chỉ còn chặng ngắn
115. hướng mặt trời cứ đi theo kinh nghiệm
cho tới khi chúng ta đến cuối đường
nơi thế giới chưa có người nào ở.
118. Hãy xem lại dòng dõi mình; sự thật
chúng ta không thể sống kiếp phàm phu,
phải tuân theo Trí tuệ và Đạo đức”.
121. Bạn đồng hành sau khi nghe tôi nói,
họ rất vui, tiếp tục cuộc hành trình
ai nói gì cũng không ngăn cản được;
124. quay mũi tàu về phương mặt trời mọc,
những mái chèo như có cánh bay lên,
và luôn giữ không lệch về phía trái.
127. Những vì sao ban đêm ta nhìn thấy
ở cực này hay cực khác nói chung
đều chìm xuống không nhô lên mặt biển.
130. Đã năm lần ánh trăng tròn chiếu sáng
và năm lần bóng tối đã trùm lên
hành trình đó luôn chứa đầy bí hiểm,
133. một ngọn núi ở rất xa xuất hiện
nó màu nâu, và có lẽ rất cao
dường như tôi chưa bao giờ nhìn thấy.
136. Chưa kịp mừng, lời khóc than đã tới
ngọn sóng thần từ bên dưới chồm lên
giáng mạnh vào khiến mũi tàu chúi xuống.
139. Xoay vòng vòng hết ba lần trong nước;
lần thứ tư tàu chổng ngược lên trời
đầu cắm xuống, theo ý đồ ai đó,
142. sóng ào qua nhấn chìm hết chúng tôi”.
Chú thích: 26
1-3. Dante ca ngợi Firenze theo phong cách mỉa mai bởi vì danh tiếng của nó lan rộng khắp nơi không chỉ trên trái đất, mà cả địa ngục. Dante nói rằng ông đã nhìn thấy năm công dân Firenze trong số những tên trộm và xấu hổ cho thành phố của mình. Virgil dẫn Dante trở lại cây cầu, để họ có thể đi đến mương rãnh tiếp theo.
8. Prato là một thành phố nhỏ nằm về phía tây bắc của thành phố Arezzo, Tuscany, Ý.
19. Maremma: ở giữa Cecina và Corneto (Địa ngục 13: 9)
34. Ý nói Elisha (Ê-li-sê), môn đồ của nhà tiên tri Elia (Ê-li):
+ Theo Kinh thánh (II King II, 23-24: khi Elisha đi đến Beth-el, dọc đường cậu bị một đám đông chế nhạo, nên Elisha đã quay lại và nhân danh Chúa nguyền rủa họ. Lúc ấy có hai con gấu từ trong rừng chui ra và xé xác bốn mươi hai người đó).
+ Elia hay Elijah là một nhà tiên tri sống ở phía bắc Vương quốc Israel (Samaria) trong thời đại của Ahab (thế kỷ 9 TCN) theo "Sách của các vị Vua”. Cũng theo sách này, Elijah đã bảo vệ sự thờ phụng Yahweh thay vì thần Baal của người Canaan.
35-36. Theo Kinh Thánh (II King II, 11: hai người cứ vừa đi vừa nói với nhau, kìa, có một cái xe lửa và ngọn lửa phân rẽ hai người; Elijah lên trời trong một cơn gió lốc).
54. Trong thần thoại Hy Lạp, Eteocles và Polynice là hai người con của vua Oedipus xứ Thebes. Vì tranh giành ngai vàng mà họ đã giết nhau. Tuy nhiên, khi cả hai cùng bị đưa lên dàn thiêu, thì ngọn lửa bỗng tách ra làm hai phần bởi sự thù hận trong cuộc sống của họ vẫn còn quá sâu sắc.
+ Theo Stazio và Lucan, hai người con của Oedipus (Eteocles và Polynice) được sinh ra bởi sự loạn luân nên sau khi Oedipus bị mù, họ đã bị cha mình trục xuất khỏi Thebes cùng với lời nguyền cho tới tận lúc chết, lòng thù hận giữ hai người vẫn không thay đổi, nên dù được trói chung một chiếc cọc nhưng khi lửa bốc lên nó vẫn chia làm đôi.
55. Ulysse và Diomede là hai người anh hùng nổi tiếng trong cuộc chiến thành Troia, họ thường hợp tác với nhau trong nhiều âm mưu như việc giết vua Rhésos, ăn cắp pho tượng Palladion, con ngựa gỗ thành Troia.
59. Ulysse chính là người nghĩ ra mưu kế "Con ngựa Thành Troy” và đã thành công trong việc chiếm được thành trì cuối cùng này sau mười năm giao chiến của quân Hy Lạp.
60. Chứng kiến đô thành giàu có nhất phương Đông sụp đổ, người anh hùng Aeneas đã đưa cha mình là Vương lão Anchises cùng gia quyến, thuộc hạ xuống thuyền tới Roma và trở thành tổ tiên của người La Mã sau này.
61. Vì muốn người anh hùng Achille tham dự vào cuộc chiến thành Troy, Ulysse và Diomede đã tới tận đảo Skyros để tìm kiếm. Chỉ với một kế nhỏ, họ đã nhận ra Achille trong số các cô gái và liền đón chàng lên thuyền, khiến Achille phải bỏ lại người vợ trẻ Deidamia (theo Aeneid, II, 162) vốn là con gái nhà vua xứ Sciro đảo Skyros và đứa con nhỏ mới sinh.
63. Theo thần thoại Hy Lạp, Palladion là bức tượng thần bảo hộ cho thành Troy được thần Zeus ban cho vua Ilos sau khi xây xong thành, nhưng sau này đã bị Ulysse lập mưu và đánh cắp. Người ta bảo Palladion chính là tượng nữ thần Athéna.
91. Circe, trong truyền thuyết Hy Lạp là một nữ phù thủy, con gái của thần mặt trời Helios và nữ thần đại dương Perse. Cô có thể dùng thuốc và bùa chú để biến con người thành sói, sư tử và lợn. Người anh hùng Hy Lạp Ulysse cùng với những người bạn đồng hành khi đến thăm hòn đảo Aeaea của cô đã bị Circe biến tất cả thành lợn. Nhưng Ulysse được bảo vệ bởi thảo mộc moly (một món quà từ vị thần Hermes), đã buộc cô khôi phục chúng về hình dạng ban đầu. Ulysse ở với cô một năm trước khi nối lại hành trình của mình. Câu chuyện được kể bởi Homer trong Odyssey, Books X và Books XII.
92. Nhiều nhà bình luận cho rằng câu thơ này được Dante lấy cảm hứng từ Metarmophonses (XIV, 223) của Ovid.
+ Gaeta là một thị trấn của Ý ở tỉnh Latina, miền nam Lazio. Đô thị này được Aeneas đặt tên để tưởng nhớ người ông của mình đã chết và được chôn cất ở đây.
93. Enea (tiếng Ý): Aeneas (tiếng Anh): người anh hùng thành Troy trong thần thoại Hy Lạp.
96. Penelope là vợ của Ulysse, nàng nổi tiếng về sự chung thủy trong văn học cổ phương Tây.
+ Câu chuyện về Ulysse được Dante lấy cảm hứng từ nhiều nguồn cổ đại và trung cổ.
104. Morrocco: Ma-rốc; Sardi: đảo Sardegna (Italia).
107. "Những cây cột của Hécquyn”: theo thần thoại Hy Lạp, dũng sĩ Hercule trên đường đi lập kỳ công thứ 10 trong số 12 kỳ công phi thường của mình đã đến đại dương mênh mông nhưng lại gặp phải quả núi khổng lồ bít kín lấy biển. Hercule bèn dùng sức lực ghê gớm của mình xẻ núi, thông suốt biển bên trong và bên ngoài, bên phía đông và bên phía tây. Trong khi xẻ núi, Hercule khuân đá xếp chồng lên nhau thành hai cây cột khổng lồ.
108. Theo thần thoại cổ, Hercule đã đặt hai cột báo hiệu ở eo Gibraltar để cảnh báo mọi người không nên vượt qua.
109. Sibilia (Seville) : là một thành phố của Tây Ban Nha.
111. Setta (Ceuta) : là một thị trấn của Tây Ban Nha nằm ở Bắc Phi, nhìn ra biển Địa Trung Hải gần eo biển Gibraltar.
Các tin khác
Tầng địa ngục thứ chín: Judecca Nơi những kẻ phản bội ân nhân bị trừng phạt. Sau đó Dante và Virgil ra khỏi Địa ngục.
Tầng địa ngục thứ chín: Antenora - Tolomea Bá tước Ugolino kể về cái chết của mình. Lối vào vòng ngục thứ ba Tolomea, nơi những kẻ phản bội khách bị trừng phạt. Dante cảm nhận được luồng gió tạo ra bởi đôi cánh của Lucifer.
Tầng địa ngục thứ chín: Caina và Antenora Lời cầu khẩn của Dante đến các Muses. Lối vào vòng ngục đầu tiên của Cocytus: Caina, nơi những kẻ phản bội người thân bị trừng phạt; và vòng ngục thứ hai: Antenora, nơi những kẻ phản bội quê hương bị trừng phạt.
Tầng địa ngục thứ chín: Hồ băng Cocytus Dante và Virgil tiếp cận cái giếng bao quanh hồ Cocytus. Gặp gỡ với Nimrod và Fialte. Người khổng lồ Antaeus đưa hai thầy trò xuống đáy hồ Cocytus.